Konkurrenca për vëmendje ka zhdukur konceptin e etikës në media

Xhensila Dautllari

Për të folur rreth etikës në media dhe sfidave që hasim për ta ruajtur atë, si fillim duhet të kemi parasysh se çfarë është etika si koncept i mëvetësishëm. Sipas përkufizimit të Enciklopedisë Stanford të Filozofisë (Stanford Encyclopedia of Philosophy), etika është studimi i parimeve dhe normave që udhëheqin sjelljen njerëzore, duke përcaktuar se çfarë është e drejtë dhe çfarë është e gabuar, çfarë është e mirë dhe çfarë është e keqe. Në media, etika merr një rëndësi të veçantë, ndërkohë që teknologjia zhvillohet në mënyrë dinamike, e po me të njëjtin ritëm evoluojnë edhe mënyrat e prodhimit dhe transmetimit të përmbajtjeve mediatike. Sipas Kodit të Etikës së Gazetarëve të Komitetit për Mbrojtjen e Gazetarëve (Comittee to Protect Journalists) dhe organizatës ndërkombëtare Reporters Without Borders, etika në media përfshin studimin e parimeve që drejtojnë sjelljen e gazetarëve dhe mediave, duke siguruar që informacioni të jetë i saktë, i paanshëm dhe i drejtë, ndërkohë që respektohen të drejtat e individëve dhe shoqërisë. Në thelb, ky është edhe objektivi i gazetarisë si mision dhe profesion.

Megjithatë, çdo përkufizim mbi etikën mbetet një qasje normative, e kufizuar në kornizën e “si duhet të jetë”, e duke iu ardhur gazetarëve si një lloj udhëzimi për ushtrimin e profesionit të tyre. Vitet e fundit, shkelja e etikës në media është kthyer në një dukuri gati të pashmangshme, duke bërë që çdo lloj diskutimi mbi të të humbasë në rrjedhën e diskutimeve të tjera që i merr era. Mirëpo çfarë e ka sjellë gazetarinë shqiptare në këtë situatë?

Pas rrëzimit të sistemit komunist e njëkohësisht me prurjet e reja teknologjike në tregun mediatik, media shqiptare lulëzoi si kurrë më parë. Koncepti i medias online, i dha gazetarisë një qasje tërësisht të re përsa i përket prodhimit dhe transmetimit të informacionit. Nëse për të patur një medium, jo shumë kohë më parë duhej një institucion fizik, një drejtues dhe një staf i mirëfilltë, ashtu si dhe mjetet përkatëse për realizimin e përmbajtjeve, sot duhet vetëm një domain, ose për ta bërë edhe më të thjeshtë, një llogari në rrjetet sociale. Një lehtësi kaq e madhe në prodhimin dhe shpërndarjen e informacionit bëri që portalet mediatike të pushtonin median shqiptare.

Shqipëria është një vend që nuk i kalon 3 milionë banorë, e megjithatë sot është e pamundur të dimë me saktësi se sa prodhues mediatikë operojnë këtu. Me përafërsi, ekzistojnë rreth 700-800 portale online të shpërndarjes së informacionit, rreth 70-80 kanale televizive kryesore, rreth 40-50 radio dhe vetëm 15-20 gazeta, një pjesë e mirë e të cilave kanë kaluar po online. Në një mjedis të tillë, mediat janë në luftë të vazhdueshme për mbijetesë. Kjo mbijetesë sigurohet vetëm nga vëmendja e konsumatorëve shqiptarë, e

përkthyer në shikime, komente, shpërndarje dhe forma të reja të ndërveprimit, që më pas përkthehen në të ardhura financiare. Nevoja për vëmendje dhe monetizim, si dhe të mbajturit anonim se kush qëndron pas ekranit, ka bërë që etika në media jo vetëm të shkelet, por të zbehet e dalëngadalë të zhduket si koncept.

Shkelja e etikës ndodh që në përzgjedhjen e titullit. Që një artikull të klikohet nga një konsumator kundrejt gjithë morisë përmbytëse të artikujve të tjerë, duhet të ketë një titull sa më tërheqës. Kjo i shtyn gazetarët që jo pak herë të bien pre e clickbait-eve, duke shkaktuar dezinformim.

Një tjetër problem që i çon gazetarët të humbasin profesionalizmin në punën e tyre është koha e limituar. “Të parët për lajmin e fundit” është kthyer tashmë në një fron që lakmohet nga të gjithë drejtuesit e medias. Nëse lajmi yt nuk publikohet i pari, atëherë me shumë gjasë do të humbasë e nuk do të ketë kurrëfarë vlere, pasi nuk do të arrijë deri te audienca. Kjo vë në presion gazetarët që të mbyllin një lajm sa më parë të munden, duke anashkaluar gjetjen e disa burimeve apo verifikimin e informacionit. Diçka e tillë vë në pikëpyetje rolin apo misionin e gazetarisë: a është ende thelbësore të informojmë, apo thjesht të fitojmë para?

Nuk janë pak rastet kur, për hir të një publikimi fitimprurës, gazetarët nuk shkelin vetëm etikën në media, por edhe të drejtat e individëve e moralin njerëzor, duke u shndërruar në makineri robotike që duhet të mbarojnë diçka brenda njëfarë kohe të përcaktuar. Normalizimi i pamjeve ekstreme të kronikës së zezë, i transmetimit të intervistave të panevojshme me njerëz që kanë humbur të dashurit e tyre, i shfrytëzimit të tragjedive për të krijuar histori që ngjallin emocion dhe interes për audiencën, shkon përtej çdo norme etike e morale, jo vetëm përtej parimeve gazetareske.

Një gjendje e tillë kërkon në mënyrë të menjëhershme marrjen e masave për parandalimin e përkeqësimit të kësaj situate. Edukimi mbi median dhe informacionin nuk duhet t’i mëshohet vetëm audiencës, por domosdoshmërisht duhet të jetë një element thelbësor në punën e përditshme të çdo gazetari, reporteri e çdo njeriu që është pjesë e fushës mediatike, në mënyrë që të ruhen e të mos mposhten parimet e gazetarisë cilësore.