Mediatizimi i jetës së përditshme. Qasja ndaj medias sociale dhe elementët pozitivë dhe negativë të saj.
Marinela Pashaj
Mediatizimi i jetës së përditshme në Shqipëri dhe kudo në botë pasqyron mënyrën se si media formon praktikat sociale, konsumin kulturor dhe identitetet personale brenda vendit. Ky koncept thekson rolin e përhapur që forma të ndryshme të mediave – të tilla si televizioni, media sociale dhe telefonat inteligjentë – luajnë në formësimin e perceptimeve, sjelljeve dhe marrëdhënieve tona. Shfaqjet e realitetit dhe konkurset e talenteve kanë fituar popullaritet të jashtëzakonshëm, duke ndikuar në tendencat në modë, muzikë dhe sjellje sociale. Këto programe shpesh diktojnë atë që konsiderohet “popullore” ose “e dëshirueshme” në jetën e përditshme.
Stig Hjarvard është një figurë e shquar në studimin e mediatizimit. Në librin e tij, “Mediatizimi: Një koncept kyç për studimet e medias dhe komunikimit”, ai përshkruan parimet qendrore të teorisë së mediatizimit, duke theksuar se si media transformon institucionet sociale, praktikat kulturore dhe sjelljet individuale. Hjarvard e përkufizon atë si një proces përmes të cilit media ndikon dhe riformëson dinamikën e jetës shoqërore. Sipas Hjarvard institucione të ndryshme – si politika, feja dhe arsimi – përshtaten dhe transformohen nga logjika mediatike. Ai diskuton ndërlidhjen ndërmjet medias dhe shoqërisë, duke theksuar se si media jo vetëm reflekton, por ndërton në mënyrë aktive realitetet sociale.
Mediatizimi i jetës së përditshme tek të rinjtë është veçanërisht i theksuar, teksa ata lundrojnë në një botë të formësuar gjithnjë e më shumë nga mediat dixhitale. Platformat si Instagram, Snapchat dhe TikTok janë thelbësore për mënyrën se si të rinjtë komunikojnë, ndajnë përvojat dhe formojnë identitete. Ata shpesh përfshihen në tendenca, sfida dhe përmbajtje virale, të cilat ndikojnë në normat sociale dhe ndërveprimet me bashkëmoshatarët. Mediat sociale mund të ndikojnë në shëndetin mendor të të rinjve, si pozitivisht ashtu edhe negativisht. Ndërsa mund të ofrojë mbështetje dhe komunitet, media sociale gjithashtu mund të çojë në çështje si krahasimi, ankthi dhe ngacmimi në internet. Të rinjtë shpesh krijojnë dhe ndajnë meme që pasqyrojnë ngjarje aktuale, çështje sociale ose situata humoristike. Memet janë lehtësisht të referueshme dhe mund të përhapen me shpejtësi nëpër mediat sociale. Shpesh të rinjtë bien pre e bullizimit online si pasojë e krijimit të disa përmbajtjeve të cilat thyejnë normat etike të komunikimit dhe respektimit të të drejtave të njeriut. Mediat shqiptare shpesh raportojnë për ngacmimet seksuale në internet të cilat kanë marrë një vëmendje të shtuar vitet e fundit. Të rinjtë mund të përjetojnë forma të ndryshme të ngacmimeve seksuale në internet, duke përfshirë mesazhe të pakërkuara, përndjekje kibernetike, ndarjen e përmbajtjeve imtime pa pëlqim. Hulumtimet tregojnë se një numër i konsiderueshëm i të rinjve, veçanërisht vajzat, raportojnë se kanë përjetuar ngacmime seksuale në internet. Ndërsa statistikat specifike mund të ndryshojnë sipas qyteteve, studimet e theksojnë vazhdimisht këtë si një shqetësim në rritje. Fenomene të tilla ndikojnë negativisht në shëndetin mendor dhe emocional tek të rinjtë. Viktimat mund të përjetojnë ankth, depresion, vetëbesim të ulët dhe ndjenja të izolimit.
Mediatizimi i jetës së përditshme manifestohet në mënyra të ndryshme nëpër kultura dhe kontekste të ndryshme. Për shembull, individët shpesh kurojnë profilet e tyre për të pasqyruar
aspektet e dëshiruara të jetës së tyre, duke ndikuar në vetë-perceptimin dhe ndërveprimet sociale. Shumë të rinj bien në “grackën” e krahasimit me të tjerët.
Krahasimi i jetës personale me jetën e të tjerëve në rrjetet sociale është një fenomen i zakonshëm, sidomos tek të rinjtë. Mediat sociale shpesh shfaqin momentet më të mira të jetës së njerëzve, duke çuar në një perceptim joreal të përvojave të të tjerëve. Shumë përdorues përmirësojnë fotot dhe tregimet e tyre, duke shtrembëruar më tej realitetin. Krahasimi i vazhdueshëm mund të çojë në ndjenja të pamjaftueshmërisë, ankthit dhe depresionit, pasi individët mund të mendojnë se nuk janë të barabartë me moshatarët e tyre. Shikimi i përvojave emocionuese të të tjerëve mund të krijojë një ndjenjë të mungesës, duke çuar në rritjen e pakënaqësisë me jetën e dikujt. Shpesh të rinjtë, kryesisht adoleshentët vihen nën presionin e bashkëmoshatarëve. Dëshira për t’u përshtatur ose për t’u pranuar mund të çojë në krahasime jo të shëndetshme, duke ndikuar në sjelljen dhe zgjedhjet e stilit të jetesës. Vihet re se shumë të rinj krijojnë “idhuj” nga bota e Hollivudit, bota e muzikës apo e modelingut. Këto figura kanë fuqi ndikuese tek të rinjtë në mënyrën sesi ata sillen apo edhe në stilin e jetesës.
Nga ana tjetër vihet re edhe një qasje pozitive ndaj medias sociale. Shumë të rinj krijojnë dhe ndajnë përmbajtjen e tyre, qoftë përmes vlog-eve, podkasteve, aktivizimit dixhital ose veprave artistike në platforma si YouTube dhe TikTok. Kjo inkurajon vetë-shprehjen dhe kreativitetin, por gjithashtu ndikon në mënyrën se si ata e perceptojnë suksesin dhe vlefshmërinë. Të rinjtë shpesh gjejnë komunitete në internet që përputhen me interesat e tyre, të tilla si lojërat, tifozët ose aktivizmi. Këto komunitete ofrojnë një ndjenjë përkatësie dhe identiteti, duke ndikuar në dinamikat dhe marrëdhëniet e tyre sociale. Shumë të rinj përfshihen në aktivizmin social dhe politik përmes mediave sociale, duke përdorur hashtags dhe fushata për të rritur ndërgjegjësimin për çështje si ndryshimi i klimës, drejtësia racore dhe shëndeti mendor.
Pippa Norris dhe Ronald Inglehart janë studiues të shquar, puna e të cilëve shqyrton kryqëzimin e medias, politikës dhe kulturës, veçanërisht në kontekstin e mediatizimit. Hulumtimi i tyre eksploron se si media ndikon në qëndrimet, sjelljet dhe dinamikat kulturore. Studiuesit hetojnë se si forma të ndryshme të medias ndikojnë në pjesëmarrjen dhe angazhimin politik. Ata shqyrtojnë kalimin nga media tradicionale në platformat dixhitale dhe se si kjo ndikon në përfshirjen e qytetarëve në proceset politike. Hulumtimi i tyre thekson rolin e medias në formësimin e opinionit publik, duke vënë në dukje se inkuadrimi i çështjeve nga media mund të ndikojë ndjeshëm në qëndrimet dhe reagimet e shoqërisë ndaj ngjarjeve politike. Ata diskutojnë konceptin e mediatizimit në kontekstin e politikës, duke eksploruar sesi aktorët politikë përshtaten me logjikën mediatike, duke përdorur strategjitë e medias për të komunikuar me publikun dhe për të fituar mbështetje. Këtu mund të përmendim popullarizimin e “Lëvizjes Bashkë”, e cila edhe pse ka një hapësirë të kufizuar në ekranin e medias tradicionale, ka gjetur si kanal komunikimi mediat sociale. “Lëvizja Bashkë” përdor platformat e mediave sociale për të ndarë mesazhet e saj, për të theksuar ngjarjet dhe për t’u lidhur me një audiencë më të gjerë. Hashtags dhe përmbajtja vizuale janë elementë të cilët përforcojnë shtrirjen e saj gjeografike.
Nga ana tjetër platformat mediatike kanë transformuar mënyrën se si individët aksesojnë produktet kulturore. Shërbimet e transmetimit, mediat sociale dhe platformat online ofrojnë akses të paparë në muzikë, filma dhe lajme, duke demokratizuar konsumin kulturor. Mediat sociale u mundësojnë
përdoruesve të angazhohen në mënyrë aktive me përmbajtje kulturore, duke u mundësuar atyre të komentojnë, ndajnë dhe krijojnë. Ky interaktivitet ndryshon marrëdhëniet midis konsumatorëve dhe produkteve kulturore, duke e bërë audiencën bashkë-krijues në peizazhin kulturor. Në një kohë kur teknologjitë e reja promovojnë pjesëmarrjen, pluralitetin dhe larminë e mendimeve dhe informacionit, ky inovacion gjithashtu kontribuon në një sërë sfidash të reja, të tilla si informacione të pasigurta, lajmet e rreme, keqinformimin, çështje të së drejtës së autorit dhe përdorues që përdorin platformat e reja si një mjet për përhapjen e propagandës dhe ideve keqdashëse. Si pasojë, ekziston një urgjencë për të promovuar edukimin mediatik tek qytetarët në mënyrë që këta të fundit të kthehen në konsumatorë kritikë të informacionit dhe të kontribuojnë në diskursin publik në mënyrë efektive.
Mediatizimi i jetës së përditshme ka një ndikim të thellë në shoqërinë shqiptare, duke formësuar jo vetëm mënyrat e komunikimit dhe sjelljes, por edhe identitetet personale dhe kolektive. Njohja e elementeve pozitive dhe negative të mediave sociale, së bashku me zhvillimin e një edukimi mediatik të mirëfilltë, është e domosdoshme për të siguruar një shoqëri më të informuar dhe të angazhuar.
